Marianne Coopman , algemeen secretaris van COV (Christelijke Onderwijzersverbond) benadrukt dat onderwijzers ondersteuning nodig hebben om de maatschappelijke uitdagingen aan te kunnen die de klas binnenkomen. En daarin moet geïnvesteerd worden.

Voorzitter Nele Van Hoyweghen van de Vlaamse Vereniging van Studenten legt uit dat de samenleving het klaslokaal binnenkomt via lesonderwerpen, maar ook via de moeilijke studievoortgang voor bepaalde groepen studenten.

Katinka Thielemans, docent bij Ligo Mechelen, legt uit hoe onderwijs verbinding kan creëren en hoe basiseducatie bij uitstek de brug vormt tussen onderwijs en samenleving, door mensen in een kwetsbare situatie sterker in het leven te doen staan.

Directeur Wim Danschutter van Nieuwen Bosch Humaniora en OLVI in Gent benadrukt dat diversiteit een realiteit is. De zoektocht naar de juiste aanpak kan soms schuren, maar zet ook dingen in beweging.

De samenleving stelt steeds nieuwe verwachtingen aan ons onderwijs. Onderwijsinstellingen staan onder druk om méér te doen dan hun kerntaak en zoeken hun plaats in een maatschappelijke context die steeds complexer wordt. Hoe kunnen onderwijs en samenleving elkaar versterken? En hoe pakken we een gedeelde verantwoordelijkheid aan over beleidsdomeinen heen?  Die vragen stonden centraal op de jaarlijkse Startdag van de Vlaamse Onderwijsraad in het Vlaams Parlement. Onder de titel ‘Iedereen bij de les! Onderwijs maakt samenleving – Samenleving maakt onderwijs’ gaven we het woord aan onderwijsprofessionals, beleidsmakers, ervaringsdeskundigen, onderzoekers, ouders en lerenden. Het was meteen ook het lanceringsmoment van de online tool Iedereen bij de les!. Grijp je kans en geef je mening over uitdagende stellingen die de thematiek van onderwijs in de samenleving scherp stellen.

Deel jouw mening 

Niet iedereen vindt even makkelijk de weg naar de school. Een grote groep ouders botst op heel wat financiële en sociale drempels om de school als een vertrouwde en te vertrouwen plek te zien. Denk onder meer aan gezinnen met een laag inkomen of ouders met een migratieachtergrond. Brugfiguren kunnen voor deze groepen het verschil maken. Vaak staan ze letterlijk aan de schoolpoort om contact te maken met ouders.

Het zijn vertrouwensfiguren die voeling hebben met de doelgroep en vaak ook zelf uit de doelgroep komen. Ze hebben een rechtstreekse lijn met het schoolteam. Ze kunnen ouders en leerlingen wegwijs maken en leraren en directies wijzen op drempels die niet altijd onmiddellijk zichtbaar zijn. Ouders zullen bijvoorbeeld niet snel toegeven dat het gezinsbudget onvoldoende is om alle schoolkosten te dragen. Misschien hebben ouders zelf een moeilijk schoolparcours achter de rug en is er daardoor weinig vertrouwen. Of mensen kampen met culturele drempels doordat ze een andere relatie met school hadden in hun thuisland. Daarom pleit de Vlaamse Onderwijsraad in verschillende adviezen voor een structurele ondersteuning van brugfiguren. Zij kunnen pas het verschil maken als voor langere tijd en structureel beschikbaar kunnen zijn voor gezinnen.

Lees het advies over de B-stroom op de website van de Vlaamse Onderwijsraad

Lees het advies over onthaalonderwijs voor nieuwkomers op de website van de Vlaamse Onderwijsraad

De maatschappelijke verwachtingen ten aanzien van het onderwijs zijn het voorbije decennium sterk toegenomen. In alle onderwijsniveaus maken meer kinderen, jongeren en volwassenen in armoede deel uit van de groep lerenden. Meer kinderen met speciale noden duiken op in het gewoon onderwijs, terwijl het buitengewoon onderwijs uit zijn voegen barst. Ondersteuning vanuit jeugdhulp laat vaak op zich wachten door de lange wachtlijsten. Het tekort aan betaalbare kinderopvangplaatsen blijft toenemen, terwijl ook het gebrek aan vervoersmogelijkheden leren vaak in de weg staat.

Die maatschappelijke uitdagingen verdienen alle aandacht, omdat ze de onderwijskansen van een groeiende groep kinderen, jongeren en volwassenen ondermijnen. Het onderwijs kan dat niet alleen aan. Scholen en onderwijsinstellingen moeten zich op hun kerntaken kunnen blijven richten: kwaliteitsvol onderwijs verzekeren en alle lerenden de kans geven om hun talenten en capaciteiten te ontplooien. Daarvoor is samenwerking nodig met andere maatschappelijke spelers. De school of de campus kan de plek zijn waar leerlingen, studenten, cursisten of ouders de nodige ondersteuning vinden, maar dit mag niet eenzijdig op de schouders van de onderwijsprofessional terecht komen.

In onze Agenda voor het Onderwijsbeleid 2024-2029, onze agenda voor deze bestuursperiode van de Vlaamse regering, is daar veel aandacht voor. Daaruit is ook dit traject ‘Onderwijs in de samenleving’ gegroeid.

Lees de Agenda voor het Onderwijsbeleid 2024-2029 op de website van de Vlaamse Onderwijsraad

Brecht Demeulenaere, directeur van Onderwijscentrum Gent, zal de denkgroep voorzitten over Onderwijs en samenleving. “Onderwijs is ongetwijfeld de maatschappelijk meest gevoelige sector. En laat die samenleving nu net in volle verandering zijn. Dat creëert onzekerheid bij veel mensen en onvermijdelijk zien we dat ook terug in de klas en in het onderwijs op alle niveaus. Er zijn veel conflicten in de wereld, er is kansarmoede, onze samenleving wordt diverser, mentaal welzijn wordt een steeds grotere uitdaging. Tegelijkertijd stijgen de maatschappelijke verwachtingen ten aanzien van de scholen.

Veel maatschappelijke uitdagingen duiken net op school op boven de waterlijn: armoede, betaalbaar wonen, integratie, welzijn. Door onze maatschappij meer rond de school te organiseren en gezinnen te versterken op die onderliggende sociale problemen, kan een schoolteam zich focussen op zijn kerntaak: goed en kansrijk onderwijs voor alle kinderen en jongeren. Het goede nieuws is dat onderwijs veel mensen bereikt: kinderen, jongeren en volwassenen die zelf aan het leren zijn of hun ouders of gezin.

Hoe we dat concreet vertalen, maakt voorwerp uit van een participatief traject. We gaan in gesprek met mensen van op het terrein binnen en buiten de schoolmuren. Maar de kans is reëel dat ons traject uitmondt in beleidsaanbevelingen die breder gaan dan onderwijs en dus ook andere domeinen aanraken die een grote impact hebben op het schooltraject van leerlingen, maar even goed van studenten en volwassen lerenden.”

Op de Startdag gaf de Vlaamse Onderwijsraad het startschot voor ‘Iedereen bij de les’, een grote online bevraging over onderwijs in de samenleving. Onderwijsprofessionals, jongeren, ouders, sociale organisaties, we willen iedereen meenemen in het debat over hoe onderwijs in de samenleving staat. “Een heel actueel en hoognodig debat”, vindt Hilde Timmermans van VCOV, de ouderkoepel van het vrij onderwijs. “We willen jongeren klaarmaken om zelf vorm te geven aan de maatschappij en onvermijdelijk komt die samenleving ook binnenkijken binnen de schoolmuren, via de leerlingen én hun ouders. De school is geen eiland in de samenleving. Op dat vlak is de maatschappelijke context veel complexer dan vroeger. Digitalisering, armoede, anderstaligheid, kinderen met zorgnoden, internationale conflicten die ook hier veel beroering veroorzaken. Onderwijs moet op al die evoluties kunnen inspelen, maar kan dat niet alleen. Ik zie ook dat scholen hier op hun grenzen botsen. Buitengewoon onderwijs, Okan, B-stroom, overal zijn er tekorten en wachtlijsten. Het is hoogdringend dat we hierover het maatschappelijk debat aangaan.”

De culturele diversiteit en veranderende gezinssituaties zorgen er ook voor dat de wederzijdse verwachtingen tussen school en ouders niet altijd sporen
Hilde Timmermans, VCOV (ouderkoepel van het vrij onderwijs)

De verwachtingen zijn hooggespannen. “Ik hoop dat we zo concreet mogelijk kunnen gaan, dat we goede praktijkvoorbeelden en inspirerende ideeën naar boven kunnen halen. ‘Iedereen bij de les’ is een online applicatie, maar er worden ook offline trajecten voorbereid voor groepen die digitaal niet zo makkelijk te bereiken zijn, zoals mensen in armoede, anderstaligen of mensen met specifieke noden. “Dat vind ik superbelangrijk. Net die mensen worden vaak het hardst getroffen door maatschappelijke uitdagingen en kinderen uit die groepen botsen nog op veel drempels in hun schoolcarrière: financiële drempels, wachtlijsten, mentale drempels, … Hun inbreng is dus bijzonder waardevol.”

De diversiteit onder ouders is flink toegenomen. “De culturele diversiteit en veranderende gezinssituaties zorgen er ook voor dat de wederzijdse verwachtingen tussen school en ouders niet altijd sporen. Om de verschillende vormen van betrokkenheid in kaart te brengen, hebben de drie ouderkoepels  het model van het participatiehuis ontwikkeld, met aandacht voor thuis-, klas- en schoolcontext. Die thuiscontext is wel heel belangrijk. Hoe creëer je een geschikte studieruimte? Hoe geef je als ouder de juiste aandacht en ondersteuning? Dat is niet voor alle ouders vanzelfsprekend. Soms hebben ze een precaire woonsituatie, botsen ze op taaldrempels of hebben ze zelf nooit geleerd hoe je de schoolcarrière van je kinderen goed kunt begeleiden. Financiële drempels spelen ook heel hard mee. Schoolfeesten of schooluitstappen. Als je dat niet goed aanpakt, kan dat uitsluiting in de hand werken.”

Ouders zijn vaak ook werknemers. “Hun werkdruk neemt toe. Dat maakt dat ouders steeds minder overdag beschikbaar zijn om op school aanwezig te zijn tijdens openklasmomenten of oudercontacten. Dat probleem stelt zich nog veel scherper bij de groeiende groep alleenstaande ouders. 

Ik begrijp dat die superdiversiteit een uitdaging is voor de school en het creëert  soms  spanningen bij het schoolteam. De eerste vraag die een school zich moet stellen: zijn het lastige ouders of zijn het ouders die het lastig hebben?”

Dat vertrouwen, daar moet wederzijds aan gewerkt  worden. “Als scholen bij de start investeren in een warm onthaal en een open houding, resulteert dat in een vertrouwensrelatie en een betere samenwerking . Binnen een evenwaardig partnerschap hebben ouders respect voor de professionaliteit van het schoolteam, en respecteren leraren de ervaringsdeskundigheid van ouders over hun kind. Dat is de kern van academisch optimisme: geloven in het eigen kunnen en vertrouwen hebben in leerlingen en ouders laat toe om de lat hoog te leggen en alle leerlingen beter te laten leren.”